Fenomenologie

Inhoud

Werkwijze Fenomenologie

Aanleiding

Door de groei van de Nederlandse vrijescholen zijn er veel nieuwe leraren die niet bekend zijn met fenomenologie. Dit is een benadering van de natuur die vanaf het begin (1919) typerend is geweest voor het onderwijs op de vrijeschool in (vooral) de natuurwetenschappelijke vakken. Daarom heeft nu 3 x een applicatiecursus plaatsgevonden voor in totaal zo’n 45 docenten. In februari 2023 kan bij voldoende deelname een vierde cursus starten, nu als onderdeel van het scholingsaanbod van BVS-schooladvies (voorheen Begeleidingsdienst voor vrijescholen. Tot dit aanbod behoren nog twee andere fenomenologische scholingsmogelijkheden die verderop in deze brochure worden gepresenteerd.

Wat is fenomenologie?
Met deze onderzoeksmethode die op Goethe en Steiner teruggaat richt je je op de kwaliteiten in de waarnemingswereld. Je wilt een relatie met de werkelijkheid leggen die het registreren en interpreteren overstijgt. Belangrijke methodische stappen zijn het intensief observeren, het vergelijken en denken in metamorfosen en, ten derde, het innerlijk beluisteren van hoe fenomenen zich uitspreken. Om fenomenologisch te kunnen werken moet je je bewust zijn van de (wetenschappelijke) vooronderstellingen van waaruit je kijkt en denkt. Je moet bereid zijn om, al is het maar tijdelijk, verder te kijken dan naar causaliteit en functionaliteit. In de afgelopen 100 jaar is in de vrijeschoolbeweging een breed scala van natuurwetenschappelijke thema’s tot lesmateriaal omgewerkt.

Fenomenologie en pedagogie
In de klassen 7-12 gaat het er om dat de leerling vanuit zijn nieuw ontwakende eigenheid een nieuwe, eigen relatie met de wereld opbouwt, door steeds meer zelf te oordelen en zelf te kiezen. In deze tijd van virtuele werkelijkheden is het belangrijk dat dit een verbinding is met de reële wereld, de wereld van authentieke fenomenen. De leraar faciliteert dit proces doordat hij met fenomenen komt die niet bedoeld zijn als illustratie of bevestiging van een bestaande opvatting. Ze dienen als vertrekpunt voor een proces van verwerking. Al naar gelang onderwerp en leeftijdsfase is het denken dat geoefend wordt meer analytisch of meer belevend, maar altijd wordt het gevoed door waarnemingen en de daarbij optredende belevingen. Voor de pedagogische situatie is belangrijk dat de leerlingen kunnen beleven dat de leraar meer in huis heeft dan de gangbare inhouden van het lesboek. Hij ontwikkelt, als hij fenomenologie bedrijft, een autonome relatie tot zijn vakgebied.

Examenstof
Er bestaat een flinke discrepantie tussen de werkwijze van de fenomenologie en de paradigma’s van de gangbare wetenschap. Afgekort: voor schooltijd zegt de leraar: “Vanuit de geestelijke wereld is dit kind tot jou afgedaald.” Na de bel vertelt hij de leerlingen dat ontwikkeling plaats vindt door struggle for life – pak wat je pakken kan, anders doet een ander het. Het is niet vruchtbaar deze kloof weg te poetsen, wel om er bewust mee om te gaan. Een stevige fenomenologische introductie van de thema’s uit de examenstof kan aan de daaropvolgende behandeling van de modellen en rekenmethoden iets van leven en persoonlijke relevantie geven. Pedagogisch betekenisvol is het om deze modellen zelf als fenomeen te behandelen, bijvoorbeeld door hun historische wordingsgeschiedenis te belichten. In natuur- en scheikunde betreft dit bijvoorbeeld het redeneren en rekenen met behulp van deeltjesmodellen, in de biologie het hier heersende reductionisme.

Docenten van de opleiding Fenomenologie:

• Wolter Bos, Ger van de Ven, biologie
• Jan van Gils, natuurkunde
• Antoon van Hooft, scheikunde
• Gastsprekers die fenomenologie toepassen in hun beroep.

Studielast

De opleiding beslaat 9 lesdagen inclusief de presentatie van je fenomenologisch onderzoek. De studielast, uitgedrukt in studiebelastingsuren, betreft voor de training 25 uur:

• Contacturen: 15 uur
• Voorbereiding en bestuderen literatuur: 10 uur.

Mogelijk scholingsaanbod

1. De training Fenomenologie in Utrecht. De structuur van de training behelst 5 middagen over thema’s uit biologie, scheikunde, natuurkunde, aardrijkskunde/sterrenkunde. De inhouden sluiten aan bij de lespraktijk. Elke cursist doet een eigen fenomenologisch project en presenteert dat aan het einde van de training.
2. Kennismaking op locatie. Docenten van de training kunnen op een school een studiedag of –middag verzorgen waar met een groep collega’s één of enkele thema’s fenomenologisch worden uitgediept. Op grond van de ervaringen volgt gesprek over fenomenologie en de lespraktijk.
3. Oriëntatie voor lerarencolleges / secties. Twee docenten van de training verzorgen een presentatie voor leraren van midden- en bovenbouw en gaan het gesprek aan over fenomenologie en pedagogie.