Van 28 mei tot 1 juni vond in Boedapest de jaarlijkse bijeenkomst plaats van The Hague Circle, het internationale overlegorgaan voor Waldorf/Steiner-onderwijs. Vertegenwoordigers uit 21 landen kwamen samen om te spreken over actuele ontwikkelingen, gezamenlijke richtlijnen en toekomstvisies voor het vrijeschoolonderwijs wereldwijd. Namens Nederland nam Elard Pijnaken deel. Hij deelt zijn ervaringen:
“Ik ben op bezoek in de Közép-Budai Waldorf Iskola in Budaspest bij klas 7. Twee jongens komen op mij afgelopen. Eéntje op badslippers en een lang zwart T-shirt met een zilveren draak de ander heeft zwartwitte adidasschoenen aan en een gebatikte hoody en een bril met een blauw montuur. Ze vragen in het Engels of ik meer van voetbal houd of van euritmie. Ze lachen er schaapachtig bij. Ik vind beide leuk, zeg ik. ‘We don’t believe you!’ ‘Why not? Ik opper dat euritmie voetbal van de ziel is. ‘The soul? But where is the ball of this soulgame?’ Ik haal mijn schouders op. ‘And in Holland, they play euritmycs? aswell’ Natuurlijk bevestig ik.
“We are such stuff as dreams are made on, and our little life is rounded with a sleep.” – Prospero, The Tempest (Shakespeare)
De les begint. De klas staat in een kring en doet allerlei spraakoefeningen waarbij een aantal Japanse automerken als tongtwister de enige verstaanbare tekst is. Even later gaan we naar de zaal. Nog twee weken dan wordt de voorstelling opgevoerd: een potpourri van een aantal stukken van Shakespeare waaronder de Storm. Onderweg naar de zaal komen dezelfde jongens naar mij toe. ‘It is not so easy for you, if you don’t know any Hungarian language. But you know Shakespeare?’ Ik kom erachter dat ze nu al drie maanden twee keer per week aan het toneelstuk werken. En dat iedereen of je nu wil of niet een rol heeft. ‘It’s cool to play and to see how they play.’ Een oudleerling van de school die momenteel op de toneelschool zit, helpt tijdens de doorloop. Er wordt met verve gespeeld door alle leerlingen. Ook de jongens zingen uit volle borst en zelfs euritmie krijgt een plek in het spelen van de storm. Ook de twee jongens spelen de sterren van de hemel. Tijdens de storm struikelt één van de jongens over zijn badslipper. Er wordt even kort gelachen. Maar dan herpakt iedereen zich weer als de oudleerling haar wenkbrauwen zwijgend fronst. Dan is het pauze.
Beide jongens komen nieuwsgierig naar mij toe gestapt. ‘And what dou you think?’ ‘Beautiful’ zeg ik nog steeds onder de indruk van hun spel. Eén van hen speelde Prospero, een flitsend jonge tovenaar. ‘Did you discover the euritmics?’ Ook daarvoor geef ik ze een compliment. ‘Verry nice.’ ‘You know we did the storm. And after the storm, the sun.’ ‘If eurimics is football of the soul than de the ball should be the sun.’
“If euritmics is football of the soul, then the ball must be the sun.” – leerling klas 7, Boedapest
De Hongaarse Waldorfbeweging: groei en spanning
De Waldorfbeweging in Hongarije is ontstaan na de val van het IJzeren Gordijn. Inmiddels zijn er 57 kleuterscholen, 42 lagere scholen (waarvan 20 met voortgezet onderwijs tot klas 13), en volgen ruim 10.000 kinderen Waldorfonderwijs. De scholen werken met lerarenteams die verantwoordelijk zijn voor onderwijs en organisatie, ondersteund door ouderbesturen.
Toch staat deze beweging onder druk. De overheid voert meer centrale controle uit, onder andere via gestandaardiseerde digitale toetsen en pogingen tot curriculumcentralisatie. Desondanks toonde een lokale wethouder tijdens een presentatieavond in de schouwburg zijn steun en waardering voor de sociale impact van Waldorfscholen – een opvallend signaal in een polariserend politiek klimaat.
Curriculumontwikkeling wereldwijd
Tijdens de bijeenkomst werd stilgestaan bij het afscheid van Tobias Richter, die decennialang betrokken was bij de internationale curriculumontwikkeling. Onder zijn redactie werkten ruim 300 leraren wereldwijd aan een steeds actueel leerplan. De nieuwste versie, Lehrplan der Waldorfschulen (2025), is recent verschenen.
Steeds meer landen werken momenteel aan hun eigen herziening van het Waldorfcurriculum, aangepast aan tijd, plaats en cultuur. Inspirerende voorbeelden kwamen onder andere uit Taiwan, waar oosterse wijsheid (Confucianisme, Taoïsme, Boeddhisme) als basis dient voor onderwijsvernieuwing.
Richtlijnen en toekomstthema’s
Twee documenten werden besproken en aangenomen met enkele aanvullingen:
Recommendations for the Development of a National Association for Steiner Waldorf Education
Essential characteristics/guidelines of Waldorf Pedagogy
Daarnaast werd de eerste aanzet gegeven voor thema’s van de internationale Waldorfwereldconferentie in 2027. Denk aan:
Een nieuwe blik op leren en ontwikkelen
Gemeenschapsvorming en verbondenheid
Mens en machine: AI vs. artistieke intelligentie
Verbinding én begrenzing
Het ‘nieuwe midden’
Wereldwijde ontwikkelingen
Vanuit de verschillende landen werden zorg en hoop gedeeld:
In Rusland groeit de vraag naar alternatieven ondanks overheidsdruk.
In de VS ontstaan ‘eilanden van coherentie’ in een versnipperd onderwijssysteem.
In Israël worden verhalen uit verschillende religieuze tradities ingezet om bruggen te bouwen.
In Frankrijk ondervinden vrijescholen veel publieke argwaan via media.
In Taiwan zet men bewust in op curriculumvernieuwing vanuit spirituele en morele oriëntatie.
En Nederland?
Tijdens de bijeenkomst werd Nederland nadrukkelijk uitgenodigd om een actievere rol te spelen binnen de International Council for Waldorf/Steiner Education. Juist vanwege ons brede netwerk van door de overheid bekostigde vrijescholen is er veel kennis en ervaring die gedeeld kan worden in het internationale veld.
Tot slot
The Hague Circle 2025 was meer dan een conferentie. Het was een levendige ontmoeting vol dialoog, inspiratie en verbondenheid – tussen mensen, tussen landen, en tussen mens, natuur en kosmos.