Er bestaan in Nederland – al langer dan we soms denken – veel ‘afdelingen voor voortgezet vrijeschoolonderwijs’ onder niet-vrijeschoolbesturen. Onder ‘reguliere besturen’ zoals dat in ons jargon wel genoemd wordt. De school waar een dergelijke afdeling, of leerroute, wordt ondergebracht, noemen we de ‘moederschool’.
In Breda bestaat een dergelijke afdeling al sinds 1984, zij heet nu het Michael College en in Maastricht sinds 1986, momenteel onder de naam Bernard Lievegoed College. De laatstgenoemde is inmiddels ook formeel een echte ‘school’ met en een eigen bekostigingsnummer en bijna 1000 leerlingen.
Aan het einde van de jaren 80 van de vorige eeuw werd gedacht dat het niet meer mogelijk was vrijescholen of vrijeschool-afdelingen te stichten. Maar daar lieten initiatiefneemsters in vele provinciën het niet bij zitten. Sinds het begin van deze eeuw zijn er al vijftien afdelingen voor voortgezet vrijeschoolonderwijs (VO) bij gekomen. Dat zijn er meer dan het aantal vrijescholen VO onder een vrijeschoolbestuur in Nederland. Ook binnen deze nieuwe 21e-eeuwse afdelingen is doorgroei naar een echte school mogelijk. Dat gebeurde bijvoorbeeld in Delft waar het Waldorfonderwijs aan het Grotius College in augustus 2023 wordt opgevolgd door een vrijeschool onder een eigen bestuur: het Mercurius College. Toch zijn al die nieuwe groeikernen niet breed in beeld bij de traditionele vrijeschoolbeweging.
Begin deze eeuw waren de trajecten naar de start van een nieuw initiatief vaak lang en taai. Het bestuurlijk overleg bracht veel ‘ideologische beren op de weg’ en binnen de moederscholen verliep de communicatie zeker niet vanzelf. Soms duurde het wel vier jaar voordat een opening tot stand kwam en er binnen een bestaande school ruimte werd gemaakt voor het initiatief. Sommige initiatieven zijn helemaal niet gestart en uitgedroogd; er zijn ook afdeling die na enkele jaren weer zijn gesloten.
Maar in de laatste jaren is er veel meer openheid naar en vertrouwen in de vrijeschool pedagogie bij besturen en scholen. Initiatiefneemsters hebben meer oog voor de ‘ander’. Voor de visie en de belangen van de andere partijen: het bestuur, de moederschool, de docenten op die school en de omgeving van de school. En: vrijescholen zijn populair en dat betekent dat het voor velen interessant is zich daarbij aan te sluiten.
De BVS is betrokken bij veel initiatieven en de begeleiding daarvan. Momenteel zijn we actief betrokken bij initiatieven in Arnhem, Meppel en Bergen op Zoom. Arnhem start in augustus 2023 met drie 7e klassen, Meppel ook aan het begin van dat schooljaar met één 7e klas. Bergen op Zoom gaat naar verwachting in augustus 2024 starten.
We starten de begeleiding doorgaans in de ‘fase van voorbereiding en inrichting’ en wordt dan gefinancierd door de moederschool en het bestuur waaronder de afdeling gaat starten. In Meppel en Bergen op Zoom is ook al betrokkenheid tijdens de ‘initiatiefase’: de fase waarin nog geen definitief startbesluit genomen is.
Ondersteuning in de initiatie fase kan zeer effectief zijn. In die fase gaat het om de eerste oriëntatie en de contacten met besturen en moederscholen die open staan voor een vrijeschoolafdeling. De kennis van de BVS op alle gebieden binnen het vrijeschoolonderwijs en het vertrouwen dat de partners daaraan ontlenen, kan de tijd die nodig is voor het zetten van de eerste stap sterk reduceren. Een eerste stap is bijvoorbeeld een intentieverklaring of een startverklaring: een definitief besluit om te starten.
Probleem in deze fase is dat de initiatiefgroep meestal geen middelen heeft om ondersteuning in te huren en dat de moederschool en haar bestuur nog geen partij is en investeringen vooralsnog achterweg laat. In de eerste helft van 2023 willen we een steunfonds in (laten) richten en een gereduceerd tarief vanuit BVS aanbieden voor de ondersteuning in de initiatiefase.
Nieuwe afdelingen en scholen zijn de groeipunten binnen onze schoolbeweging. Plaatsen waar iets nieuws geboren wil worden en tot ontwikkeling kan komen. Dat nieuwe draagt natuurlijk de fysieke en geestelijke impulsen van haar afkomst met haar mee. Maar wie ze uiteindelijk zal worden, is voor ons nog niet zichtbaar. Die raadsels willen we graag ontsluieren. We willen hen graag zien worden wie ze zijn.
Elke nieuwe impuls, elke nieuwe afdeling of school, draagt de mogelijkheid in zich nieuwe kwaliteiten in de wereld te brengen. Die impulsen zijn wel verbonden met de vrijeschoolbeweging, maar daardoor hopelijk niet voorbestemd of ‘geblauwdrukt’.
Initiatieven ontstaan daar ‘waar levenswegen samenkomen’, indachtig de grondspreuk van een geliefde vrijeschool in Nederland. Een plaats waar mensen vanuit alle achtergronden en gezindten elkaar vinden en hun best doen om goed en betekenisvol onderwijs voor een nieuwe generatie te verzorgen. Hedendaags vrijeschoolonderwijs dat jongeren helpt in hun ontwikkeling tot zelfstandig oordelende, sociaal voelende en gericht handelende volwassenen.
Rob van der Meijden